شوخی با واژههای فرهنگستان که از گذشته تا حال میان عوام و خواص در جامعه رواج داشته است، دلایل مختلفی دارد؛ عدهای آن را از سر مخالفت با آدمها میدانند و عدهای دیگر آن را نشانه توجه مردم به زبان فارسی، و برخی هم به بیدقتی در برخی واژهگزینیها اشاره دارند. در این میان اما فرهنگستان از نبود برخی ارتباطات گلهمند است.
به گزارش ایسنا، چندی پیش بود که در میان هیاهیوی شیوع ویروس کرونا، هیاهوی دیگری در مرز میان کرونا و ادبیات در فضای مجازی شکل گرفت و کابران این فضا و بعضا طنزنویسان به شوخی با واژههایی پرداختند که در پی شیوع ویروس کرونا متولد شدند یا مورد توجه قرار گرفتند. ماجرا به روایت فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی از این قرار بود که «فرهنگستان در تاریخ هفتم اردیبهشتماه ۱۳۹۹، طی نامهای به رئیسجمهور تعدادی از واژههای بیگانهای را که در چند ماه اخیر به دلیل شیوع کووید ـ ۱۹ از طریق مسئولان در رسانهها به کار رفته بود، همراه با معادلهای آنها اعلام کرد و خواستار آن شد که تذکر لازم به تمامی نهادهای ذیربط داده شود. روگرفت این نامه برای وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و رئیس ستاد مقابله با کرونا در شهر تهران و رئیس صداوسیما نیز ارسال شد.
اما در این فهرست، یک اشتباهِ به گفته فرهنگستان، نگارشی که به جای کلمه «پنومونی» به معنای «ریوی و ششی»، «پنوماتیک» آمده بود، باعث شوخی عدهای با تازهترین واژهگزینیهای فرهنگستان شد. برخی کابران با معادلهایی مثل «دنیاگیری» نیز شوخی میکردند.زبانشناسان و استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه که اغلب یادآور میشوند شوخی با واژهگزینیهای فرهنگستان از دههها قبل، از زمان فرهنگستان اول رواج داشته است، از دلایل مختلف این موضوع و مقاومتهایی که بعضا در میان مردم در برابر پذیرش این واژهها وجود دارد، میگویند.
در پی این ماجرا، عدهای معتقدند که مقاومت در برابر واژههای فرهنگستان در واقع از مسائل دیگری آب میخورد و حتی در مسائل سیاسی ریشه دارد. شوخی بعضی از مردم با اصطلاحات فرهنگستان، نه امر غریب و بیسابقهای است و نه لزوماً کار بدی به شمار میآید. البته برخی افراد که عادت دارند همهچیز را سیاسی کنند، بدون هیچ دلیل و ضرورتی، واژهگزینی را که یک فرایند علمی و تخصّصی است، به سیاست آلوده میکنند و سعی میکنند ذهن جامعه را نسبت به فرهنگستان و واژهگزینی که هیچ انسان وطندوست و فرهنگمداری در ضرورت آن شکّی ندارد، حسّاس کنند. البته عدهای هم این شوخیها را نشانه توجه مردم به زبانشان میدانند و حتی معتقدند که این شوخیها خوب است.
واژهگزینی یکی از ارکانی که سبب تبدیل شدن زبان فارسی به زبان علم می شود. ممکن است گاهی به طنز درباره اصطلاحات نوساخته صحبت شود که نشانه این است که مردم به زبانشان و به واژههای مصوب فرهنگستان اهمیت میدهند.ممکن است کسی بنا بر ذائقهاش، واژه نوساختهای را نپسندد یا برابرنهاده دیگری را به جای آن ترجیح بدهد، این طبیعی است. در مورد همه واژههای زبان میشود این بحث را پیش کشید؛ از واژههایی که از قدیم داشتیم تا به امروز.اینکه حالا مردم با واژگان پیشنهادی شوخی میکنند، لزوما چیز بدی نیست، این نشان میدهد دانش زبانی مردم بالا رفته که به فرآیندهای شکلگیری واژگان و ساختار واژگان دقت میکنند.این شوخیها نشان میدهد تعداد بیشتری از مردم دغدغه زبان فارسی را دارند و این اتفاق خوبی است. البته این را هم باید در نظر گرفت که گاهی آنچه مردم با آن شوخی میکنند اصلا پیشنهاد فرهنگستان نیست.
احسان قبول، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد میگوید: با توجه به ساختار فرتوتی که فرهنگستان دارد – با احترام به استادانی که آنجا هستند – نمیتواند آن ادوات و معانی جدید را که میآید و اصطلاحاتی را که در جامعه و بین نسل جوان توسعه پیدا میکند رصد کند؛ بنابراین شاهد این هستیم که عموما فرهنگستان از ورود واژگان، ادوات و مفاهیم به زبان فارسی عقب است.او همچنین اظهار میکند: اصطلاحاتی که مهران مدیری و عادل فردوسیپور وارد زبان کردهاند، بسیار گستردهتر از نهادی مثل فرهنگستان است، چون تاثیرگذار بوده و مردم تحت تاثیر زبان آنها هستند و لذا خیلی مهم است که این اشخاص تاثیرگذار و چهرهها یا به تعبیری سلبریتیها در لایه نخست و رسانههای دیگر مثل سینما و مطبوعات زبان سالمی داشته باشند و بتوانند واژههای صحیحی را به جامعه تزریق کنند.
اگر عزم جدی برای واژهگزینی و تقویت زبان فارسی وجود داشته باشد، مردم به راحتی واژهها را میپذیرند، از آنها استقبال میکنند و هیچ مشکلی هم با آنها ندارند . یکی از راههایی که میشود کاری کرد تا این واژهها جدی گرفته شوند این است که فرهنگستان یا کسان دیگری که به صورت آزاد و مستقل واژهسازی یا واژهگزینی میکنند بکوشند واژههای عمومی را خوشآوا، خوشساخت و تا جای ممکن شفاف برگزینند تا مردم به راحتی آنها را بپذیرند. اما بسیار مهم است که توجه داشته باشیم در کار واژهگزینی در یک سو متخصصان و زبانشناسان و ادیبان هستند که واژههای برابر یا معادل را از منابع غنی زبانی و فرهنگی موجود پیدا میکنند یا خود میسازند و باید بیشترین کوشش را بکنند تا واژههای مناسب و مقبول با بهکارگیری همه قواعد و سازوکارهای ساختمان زبان بسازند. در سوی دیگر مردم هستند. اگر اصل واقعیت زبان و احترام به فرهنگ ملی نزد مردم اهمیت داشته باشد، واژهگزینی را به عنوان یک نیاز فرهنگی میپذیرند و دیگر با آن شوخی نمیکنند بلکه از آن پشتیبانی هم میکنند.
محمد دهقانی، استاد پیشین دانشگاه تهران، نویسنده و مترجم معتقد است که وقتی راحت میشود کلمات قرضی را تلفظ کرد، چه لزومی دارد که ما بخواهیم برای اینها واژههای جدید بسازیم و به زور اینها را با بخشنامه و … جا بیندازیم؟ او میگوید: به نظر من درآوردن واژهسازی به صورت دولتی و اینکه فرهنگستان خودش را مکلف و متصدی این کار میداند غلط است. زبان در تبادل و در گفتوگوی مردم با هم به تدریج ساخته میشود و شکل میگیرد. مردم خودشان زبان را کمکم شکل میدهند و میسازند و به نظر من نهادهای علمی که بعضا تشکیلاتی دارند و بعضا ندارند، مثل نهاد ترجمه باید آزاد باشند و کار خودشان را بکنند. لازم نیست کسی از بالا بخواهد آنها را هدایت کند و به زور بخواهد واژهای را تحمیل کند. برخود «نظامی»، «تشکیلاتی» و «دولتی» با زبان کار درستی نیست. باید اجازه بدهند نهاد ترجمه و نهاد تالیف درباره این کار تصمیم بگیرند و جامعه در نهایت واژهها را انتخاب کند، در این مورد روش دموکراتیک خیلی بهتر است.
نسرین پرویزی، معاون گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از انتشار فهرست اخیر فرهنگستان، شوخی با برخی از واژههای آن و گفتوگوی زبانشناسان و استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه در اینباره به ایسنا میگوید: اساسا اگر فرآیند واژهگزینی را یک فرآیند علمی درنظر بگیریم، ممکن است با سلیقه مردم تفاوت داشته باشد. البته ما این ویژگی را درنظر میگیریم که اگر قرار است واژهای را عموم مردم به کار ببرند، خیلی غریب نباشد و سعی میکنیم از واژههای موجود در زبان استفاده کنیم.
او همچنین بیان میکند: ما بسیاری از واژههای کرونا را قبلا تصویب کرده بودیم، البته نه به طور خاص برای کرونا، ولی بسیاری از آنها در حوزههای مختلف مطرح شده بود؛ مثل همین «اپیدمی» که قبلا تصویب و اعلام شده بود، منتها شاید به آن توجهی نشده بود، اما حالا که مسئلهاش مطرح شده و واژههای انگلیسی فراوانی در گفتار مسئولان و رسانهها بوده است، فرهنگستان فکر کرد مجموعهای را اعلام کند، که البته به غیر از آن مجموعه، ما کل مجموعه مربوط به کرونا را – در جهان هم به این الفاظ توجه کردهاند و فرهنگ جداگانهای برای کرونا در خارج از ایران هم منتشر شده – از جاهای دیگر هم گرفتهایم و یک خوشه واژهای را که در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ واژه است به عنوان «فرهنگ کرونا» منتشر میکنیم. در حال حاضر کارهای واژهگزینیاش در حال انجام است و تعدادی از آنها را از قبل مصوب داریم و بقیه هم در حال انجام است.
به نقل از ایسنا
برای دستیابی به لینک خبر اینجا را کلیک کنید