روزگاری شاید احتکار با گندم و جو، خرما و نمک شروع شد. در جنگ و قحطی هم ادامه یافت. هرگز رنگ نباخت بلکه پیچیده‌تر شد. پیچیدگی که شاید ۱۰ شب قبل، در خواب هم نمی‌دیدیم که دست پلید احتکار، رگ جان و سلامتی کشور را بفشرد و ماسک و دستکش را به اجناسی نایاب تبدیل کند.از اولین خبر ورود ویروس کرونا به ایران ۱۰ روز می‌گذرد. این ویروس که موجب اختلال در سیستم تنفسی می‌شود و به بالا بودن سرعت انتقالش مشهور است؛ تاکنون علاوه بر قم به عنوان اولین شهر مبتلا به کرونا در ایران در تعدادی از شهر و استان‌های پرجمعیت کشور فراگیر شده است. از همان روزهای ابتدایی شیوع این ویروس در ایران دسترسی به برخی لوازم بهداشتی مثل دستکش، ماسک و حتی مواد ضدعفونی‌کننده دچار مشکل شد.
تاکنون هم با وجود وعده قاطعانه برخی مدیران مبنی بر مدیریت توزیع کالاهای بهداشتی و حتی زمزمه‌هایی درباره توزیع رایگان ماسک و دستکش، این اقلام نه تنها به طور مجانی در اختیار مردم قرار نگرفته بلکه همچنان امکان خرید آن در بازار و داروخانه‌ها وجود ندارد یا بسیار محدود است. برای همین تعداد زیادی از شهروندان بر خلاف توصیه‌های پزشکی مجبورند بدون ماسک و دستکش این روزهای پراسترس را سپری کنند.کمبود ناگهانی لوازم بهداشتی در کشور بنا به تصریح وزارت بهداشت به دلیل احتکار است. این روزها در ذهن بسیاری از ما این سئوال شکل گرفته که «چرا و چطور عده‌ای در شرایط پرتنش ناشی از شیوع ویروس خطرناک کرونا دست به احتکار کالاهای مورد نیاز مردم زده‌اند؟»
پیش از هر سخنی فهم دقیق این اصطلاح واجب است. به جمع‌آوری و نگهداری لوازم مورد نیاز مردم تا زمان بالا رفتن قیمت آن احتکار گفته می‌شود. اگر هر یک از ما کالایی را تولید یا خریداری و به جای فروش، آن را در انبارهایی مخفی کنیم تا قیمت آن بالا رود و سپس اقدام به فروش کنیم؛ مرتکب فعل حرام و مجرمانه احتکار شده‌ایم.
ناگفته پیداست که احتکار پدیده نوظهوری نیست و در دوره‌های مختلف تاریخی و در نقاط مختلف دنیا از جمله ایران وجود داشته و دارد اما مسلمأ احتکار در دوران جنگ یا قحطی یا در شرایطی که جامعه مثل حالا درگیر یک بیماری ناشناخته و پیچیده شده، از وحشیانه‌ترین رفتارهایی است که از نوع بشر سر زده و میزند. چون این افراد آگاهانه سود و منفعت خود را به منفعت مردم که حفظ بهداشت، سلامتی جسمی و روحی آنهاست؛ ترجیح می‌دهند. برای آنها مهم نیست که دیگران به دلیل تصمیم و اقدام آنها به رنج افتاده‌اند. به قلب‌هایشان مُهر بی مِهری خورده است چون با وجود آگاهی بر خطرات جانی ناشی از رفتارشان، کالاهای مورد نیاز مردم را انبار کرده و به‌شکل محدود و با قیمت گزاف راهی بازار می‌کنند.
امید چندانی به اصلاح اخلاقی این افراد نیست اما توقع می‌رود که تنها قانون بتواند جلوی اینها را بگیرد. از آنجا که احتکار باعث بی‌عدالتی در جامعه و ظلم و ستم عده‌ای به دیگران می‌شود؛ حاکم اسلامی باید از آن جلوگیری کنداز سال ۱۳۱۶ تا ۱۳۸۲ قوانین متعددی برای مقابله با احتکار تصویب شده است اما وجود این معضل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در کشور نشان از آن دارد که این قوانین کارآمد نبوده، بازدارندگی کافی نداشته یا به درستی اجرا نشده است که در شرایط کنونی احتکار ماسک، دستکش و مواد ضد عفونی که این روزها در ایران برای حفظ جان و سلامتی تقریبأ از نان شب هم واجب‌تر شده؛ تاییدی بر این ادعاست که قوانین موجود در مبارزه با این معضل اقتصادی و فرهنگی مفید و موثر نبوده است.
هر چند رواج فرهنگ بازارمحور به عنوان مهمترین دلیل شکل‌گیری احتکار در جوامعی مثل ایران مطرح می‌شود. به این معنا که بر اساس این فرهنگ، بیشتر امور، فعالیت‌ها و تصمیمات بر مبنای سود و منفعت شخصی شکل می‌گیرد نه بر مبنای سود و منفعت جمعی. البته از بین رفتن زشتی احتکار نیز در بروز این فعل حرام و غیر قانونی موثر دانسته می‌شود به طوری که در سیستم ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی امروزی، احتکار کردن روشی موفق برای کسب مال به حساب می‌آید.
روح کلی حاکم بر جهان امروز، بر اساس منفعت‌طلبی و سودگرایی است. بروز پدیده‌های شومی مثل احتکار را محدود به جامعه ایران نیست روح کلی حاکم بر جهان امروز، بر اساس منفعت‌طلبی و سودگرایی است و برای ریشه‌کنی ناهنجاری‌هایی چون احتکار باید دوره تاریخی و روح کلی حاکم بر جهان که بر اساس سودگرایی و عقلانیت ابزاری است، تغییر کند تا دیگر شاهد احتکار نباشیم. البته دقت داشته باشیم که همه افراد جامعه، دچار نگاه خودمحوری و توجه به منفعت فردی نیستد.
نبود آگاهی از مفهوم احتکار، بی‌توجهی به اثرات تصمیمات فردی بر سطح کلان جامعه، عدم حساسیت به افزایش قیمت‌ها، نبود مدیریت صحیح در برابر شوک‌های اقتصادی به دلیل نبود نظام اقتصادی مناسب، نبود مدیریت برنامه‌ریزی برای توزیع و عرضه کالا، وجود انحصار در تولید و واردات در دست فرد یا گروهی خاص، نفوذ تجار و اصناف در فضای سیاسی، پیوند قدرت و ثروت از دیگر عواملی است که موجب شکل‌گیری احتکار می‌شود که مطالعات نظری و میدانی از جمله مقاله «شناسایی اولویت‌بندی عوامل موثر بر شکل‌گیری احتکار» تاییدکننده نقش این عوامل در بروز احتکار است.
به هر حال احتکار، کاهش یا متوقف کردن جریان توزیع کالا توسط عده‌ای به منظور بالا بردن قیمت و کسب درآمد بیشتر است که سرانجام باعث افزایش تقاضا بر عرضه، پیدایش تورم و افزایش قیمت‌ها می‌شود. یک معضل فرهنگی است برای همین این روزها این سئوال، مثل خوره ذهن خیلی‌هایمان را می‌خورد که «چرا و چطور عده‌ای در شرایط پرتنش ناشی از شیوع ویروس خطرناک کرونا دست به احتکار کالاهای مورد نیاز مردم زده‌اند؟»
به نقل ازخبرگزاری ایسنا
