فیلم مستند”در جستجوی فریده” به عنوان نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰ حضور پیدا خواهد کرد. آیا “انتخابی غیرشفاف” صورت گرفته است؟ حرف و حدیث زیاد است، اما برخی منتقدان هم فیلم را پسندیده‌اند و آن را نه “سیاه‌نمایی” و نه “واپس‌گرا” می‌دانند. سعید روستایی، کارگردان فیلم “متری شیش و نیم”، این انتخاب “زودهنگام” و اعلام خبر،”کمی پس از نیمه شب” را”کودتا” خوانده است. حامد بهداد در صفحه اینستاگرام خود، خواستار “انتشار جزییات و شرح مذاکرات هیأت انتخاب نماینده ایران” برای اسکار شد و نوید محمدزاده با اشاره به نداشتن “موفقیت‌های بین‌المللی” فیلم، این انتخاب را زیر سوال برد، البته او بلافاصله از واکنش خود عذرخواهی و برای فیلم آرزوی موفقیت کرد.این‌ها برخی از واکنش‌هاست به انتخاب نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰، یعنی مستند سینمایی “در جستجوی فریده”. واکنش کارگردان و دو بازیگر مشهور، تنها گوشه‌ای از برخورد جامعه سینمایی با بازتاب خبر انتخاب این فیلم بوده است. انتخاب یک فیلم مستند برای نخستین بار و برتری این فیلم بر دو رقیب دیگر حرف و حدیث‌های فراوانی به دنبال داشته است.
معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی، دبیر و سخنگوی هیئت انتخاب، در گفت‌وگویی در مورد معرفی “زودهنگام” نمانیده ایران در اسکار ۲۰۲۰ می‌گوید: «یک سری تغییراتی در خود آکادمی اسکار اتفاق افتاده؛ کادری که ما همیشه با آنها در تعامل بودیم، تغییر کرده و افراد جدیدی آمدند. افرادی که در سال‌های پیش بودند با ما تعامل بهتری داشتند، زمان را برای ما تمدید می‌کردند اما افرادی که الان آمدند گفتند زمان را تمدید نمی‌کنیم. در نتیجه باید در یک برهه زمانی خیلی کوتاه اعضای هیات انتخاب معرفی می‌شدند که با تعامل و مساعدت خانه سینما این اتفاق افتاد و لیست پیشنهادی از سوی آنها به ما رسید و آنهایی که وقت و فرصت داشتند یا فیلمی نداشتند که در گزینه‌ها باشد، دعوت شدند و طی چند جلسه به نتیجه رسیدیم.»
دبیر هیيت انتخاب در مورد ویژگی‌ای که باعث شد فیلم “در جستجوی فریده” برتری یابد، به”رشد سینمای مستند” در ایران اشاره می‌کند و درباره موضوع این فیلم می‌گوید: « موضوعی که فیلم روی آن دست می‌گذارد، کاملا به روز و جهانی است. بحران هویتی که الان تمام دنیا با آن دست به گریبان و نوعی از روایت مستند داستان‌گونه‌ای که شاید مخاطب خاص خودش را بتواند پیدا کند و با یک بیان جهانی بتواند در یک عرصه بین‌المللی حضور داشته باشد.»
منتقدی، این فیلم را “گزارش دردناک یک بحران هویت” می‌داند. و می‌نویسد: « از آنجایی که داستان فیلم نخست در هلند آغاز شده و خانواده ای که فریده را به فرزندی پذیرفته اند، پیشتر نشان داده شده‌اند، این بازگشت و رسوخ به روح ایرانی، ناخواسته مخاطب را به مقایسه‌ای دائم مجبور می‌کند، مقایسه‌ای بر خلاف کلیشه‌های رایج خیر و شربافی برای ایران و بیرون از ایران.» او”شاهکار نهایی این فیلم” را “در این درک متقابل و عدم قضاوت‌ها” می‌داند و می‌نویسد: «این که توانسته است دست از سر”کارت پستالی” کردن کشورمان بر دارد و نه با معماری و طبیعت دلبری کند و نه با سیاه‌نمایی بی‌جا کاسب جشنواره‌ها شود. موفقیت سازندگان “در جست و جوی فریده”، در ایستادن میان خاکستری‌هاست. همین کنار ایستادن‌ها و جای جیغ و فریاد، آرام گریستن‌ها، آرام خندیدن‌ها. در این که موفق می‌شود من و توی بیننده را به چشمان فریده وارد کند و از دریچه‌ی او به جهان بیرونی بنگرد.»
منتقد دیگری که زبان به ستایش این فیلم مستند و انتخاب آن برای نمایندگی ایران در اسکار ۲۰۲۰ گشوده است. می‌نویسد: «بدون تردید، اصالت کار و صداقت در نگاه خالق اثر، مانع از این خواهد شد که انگ واپسگرایی به آن زده شود. اتفاقاً واپسگرایی واقعی را باید در نگرش‌های بی‌پشتوانه وشبه روشنفکرانه‌ای دید که تعریف غلط و یکسویه از مدرنیته ارائه می‌دهند. این الگودهی برای یک اثر مستند که می‌خواهد نماینده و منتخب یک جامعه ملتهب وهویت باخته باشد، چیز بدی نیست.”در جست‌و‌جوی فریده”، نه خیلی دافعه‌آمیز با سنت روبه رو می‌شود و نه شیفته‌اش می‌شود. می‌توانیم این نگرش واقع‌بینانه و این حس عمیق مردم‌شناسانه را در قالب یک اثر مستند به جامعه ومخاطب جهانی توصیه کنیم و الگو قرار بدهیم. ویژگی دیگر این فیلم این است که انگ همیشگی “سیاه نمایی” به آن نمی‌خورد و این برمی‌گردد به نگاه درست پژوهشی و همدلی و همراهی صادقانه با شخصیت محوری(فریده به عنوان راوی)؛ بدون اینکه بخواهد به اصل و شیرازه موضوعی که در دل آن رئالیسم جا خوش کرده خدشه‌ای وارد کند.»
بحث‌ها بر سر اینکه آیا این انتخاب، گزینه شایسته‌ای برای نمایندگی سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۰ هست یا خیر، ادامه دارد. آزاده موسوی و کورش عطایی، سازندگان این فیلم اما از انتخاب خشنودند و در بیانیه‌ای پس از انتشار خبر انتخاب، “آن را انتخابی مهم و تاریخی برای سینمای مستند ایران دانسته‌اند.” سینمایی که به گفته این دو فیلمساز، فعالان آن “سالهاست به دور از حاشیه‌ها و با کمترین امکانات و بیشترین محدودیت‌ها به تولید آثارشان مشغول هستند و با این وجود همواره در بسیاری از صحنه‌های جهانی موجب سربلندی سینمای ایران شده‌اند.”
منبع : دویچه وله فارسی
